مرور کوتاه بر فضا
4 اکتبر 1957 (12 مهر ماه 1336): پرتاب اسپوتنیک، اولین ماهواره ساخت بشر
ماهواره اسپوتنیک1، اولین ماهواره ساخت بشر است که چهارم اکتبر 1957 توسط اتحاد جماهیر شوروی به فضا پرتاب و بدین سان عصر فضا آغاز شد. این ماهواره، به اندازه یک توپ بسکتبال بود و پس از قرار گرفتن در مدار با ارسال منظم سیگنال های رادیویی آغاز مأموریت خود را به جهانیان اعلام کرد.
3 نوامبر 1957 (12 آبان 1336): پرواز اولین موجود زنده به فضا
در 3 نوامبر 1957، اتحاد جماهیر شوروی ماهواره اسپوتنیک2 را که حامل سگی به نام بودایکا، به فضا پرتاب کرد. اینگونه شد که لایکا، یک سگ ماده 6 کیلوگرمی، عنوان نخستین موجود زنده فضانورد جهان را به نام خود در تاریخ ثبت کرده است.
31 ژانویه 1958 (11 بهمن 1336): پرتاب اولین ماهواره ایالات متحده امریکا
ایالات متحده آمریکا، در آخر ژانویه 1958، اکسپلورر1 را به عنوان اولین ماهواره این کشور در مدار قرار داد. اطلاعات به دست آمده از اکسپلورر، منجر به کشف کمربند مغناطیسی ون آلن شد. تا سال 2004، برنامه اکسپلورر 79 پرتاب موفق را پشت سر گذاشت.
1 اکتبر 1958 (9 مهر 1337): تأسیس سازمان فضایی ایالات متحده آمریکا
ایالات متحده آمریکا، سازمان هوافضای این کشور با نام سازمان ملی هوانوردی و فضایی، ناسا، در 29 ژوئیه 1958 تاسیس و این سازمان اول اکتبر 1958 رسما کار خود را آغاز کرد. ناسا، علاوه بر توسعه برنامههای فضایی، تحقیقات بلند مدت نظامی و غیرنظامی را نیز در زمینه هوافضا عهدهدار است.
2 ژانویه 1959 (12 دی 1337): اولین قدم برای دستیابی به ماه
اتحاد جماهیر شوروی، برنامه لونا را به منظور کسب اطلاعات در مورد ماه تعریف کرد. این برنامه، شامل 48 مأموریت، نخستین برنامه فضایی بود که درمورد جرمی آسمانی غیر از زمین تعریف شد. پرتاب اولین کاوشگر لونا در 2 ژانویه 1959 انجام گرفت و مجموعه کاوشگرهای لونا طی 16 سال، موجب اکتشافات بسیار مهمی در خصوص ماه و زمین شدند.
ژوئن 1959 (خرداد 1338): پرتاب اولین ماهواره جاسوسی
کورونا نام اولین مجموعة ماهوارههای جاسوسی ایالات متحده است. آمریکا این ماهوارههای مجهز به دوربین عکسبرداری را برای زیر نظر داشتن اتحاد جماهیر شوروی، چین و بعضی کشورهای دیگر پرتاب کرد. بین سالهای 1959 تا 1972، 144 ماهواره کورونا پرتاب شد که 102 تا از آنها عکسهای کاربردی زیادی به زمین ارسال کردند.
1 آوریل 1960 (12 فروردین 1339): پرتاب اولین ماهواره هواشناسی دنیا
مجموعه ماهوارههای تایروس اولین ماهوارههای هواشناسی دنیا هستند که ناسا استفاده از آنها را با پرتاب تایروس-1 در سال 1960 آغاز کرد. ده ماهواره تایروس، با حمل دوربینهای تلویزیونی عکسهایی از پوشش ابری زمین تهیه کرده، نشان دادند که استفاده از فناوری فضایی در تحقیقات هواشناسی تا چه اندازه مفید است.
12 اوت 1960 (21 مرداد 1339): پرتاب اولین ماهواره مخابراتی دنیا
ماهواره اکو، پس از پرتاب، پیامی را از رئیس جمهور وقت ایالات متحده مخابره کرد. این پیغام اولین پیام بشر بود که با استفاده از ماهواره مخابره میشد. اکو1 و اکو2، به عنوان نخستین ماهوارههای مخابراتی جهان، این نظریه را به اثبات رساندند که با استفاده از ماهواره میتوان عکس، صدا و موسیقی را به فاصلههای دور ارسال کرد.
12 آوریل 1961 (23 فروردین 1340): اولین پرواز فضایی بشر
چهل و شش سال پیش، در 12 آوریل 1961، یوری الکسیوویچ گاگارین، مرزهای فضا را درنوردید و وارد دنیایی شد که پیش از او انسان دیگری آن را تجربه نکرده بود. گاگارین در پرواز 108 دقیقهای خود با فضاپیمای وستوک، یک بار گرد زمین چرخید.
5 مه 1961 (15 اردیبهشت 1340): پرواز اولین فضاپیمای سرنشیندار ایالات متحده آمریکا
مرکوری، اولین برنامه فضایی سرنشیندار ایالات متحده بود که اولین کپسول این برنامه در 5 مه 1961، در حالی که فضانوردی با نام آلن شپرد را در خود داشت، با راکت ردستون پرتاب شد و پروازی زیرمداری را به نمایش گذاشت. این کپسول در این پرواز، اولین پرواز سرنشین دار ایالات متحده بود که البته زیر مداری انجام شد.
22 ژوئیه 1962 (21 تیر 1341): پرتاب اولین کاوشگر بین سیارهای
مارینر نام اولین مجموعه از کاوشگرهای رباتی بینسیارهای است که بهمنظور تحقیق در مورد سیارههای نزدیک زمین، مریخ، تیر و زهره، طراحی و ساخته شدند و اولین آن در ژوئیه 1962 پرتاب شد. این برنامه چند تجربه جدید را برای اولین بار در تاریخ فضا به نام خود ثبت کرد: اولین گذر(1) سیارهای، به نمایش درآوردن اولین مدارگرد سیارهای و نمایش اولین مانور قلاب سنگ جاذبه ای(2). مأموریت هفت فضاپیما از ده فضاپیمای این برنامه، موفقیت آمیز بود و سه مورد به شکست انجامید.
20 فوریه 1962 (1 اسفند 1341): اولین آمریکایی در مدار زمین
جان هرشل گلن اولین آمریکایی است که در 20 فوریه 1962 به مدار زمین رفت. وی پروازش را با فضاپیمای مرکوری انجام داد. در این پرواز، گلن در عرض 4 ساعت و 55 دقیقه و 23 ثانیه، سه بار زمین را دور زد.
16 ژوئن 1963 (26 خرداد 1342): پرواز نخستین زن فضانورد
والنتینا ولادیمیرونا ترشکوا اولین زن از این کره خاکی است که به فضا رفت. این پرواز در 16 ژوئن 1963، دو سال پس از پرواز گاگارین انجام گرفت. طی این پرواز، ترشکوا در کپسول وستوک، 48 بار گرد زمین چرخید و سه روز را در فضا سپری کرد. این مدت زمان، از کل زمان پروازهای فضایی سرنشیندار ایالات متحده تا آن زمان، بیشتر بود.
12 اکتبر 1964 (20 مهر 1343): پرواز دومین کپسول سرنشیندار شوروی
فضاپیمای وسخود در حقیقت نمونه پیشرفته کپسول فضایی وستوک بود که قابلیت حمل چند سرنشین را داشت، با این تفاوت که در وستوک فضانوردان با استفاده از سیستم خلاصی از کپسول جدا میشدند و سپس با استفاده از چتر روی زمین فرود میآمدند، اما وسخود به همراه سرنشینانش به زمین میرسید. از این فضاپیما تنها در دو مأموریت استفاده شد ولی هر دو مأموریت در نوع خود شایان توجه بود.
18 مارس 1965 (27 اسفند 1343): انجام اولین راهپیمایی در فضا
در 18 مارس 1965 الکسی لئونوف، فضانورد روسی، از فضاپیمای وسخود که در حال گردش به دور زمین بود، خارج و در حالی که با طناب به فضاپیما متصل بود به مدت 12 دقیقه بیرون از فضاپیما در فضا راهپیمایی کرد. این، اولین راهپیمایی بشر در فضای بیانتها بود.
23 مارس 1965 (3 فروردین 1344): پرواز دومین فضاپیمای سرنشیندار ایالات متحده آمریکا
پس از موفقیتهای به دست آمده در برنامه مرکوری، آمریکا، برنامه جمینی را با هدف انجام پروازهایی با مدت زمان طولانیتر و رسیدن به ماه راهاندازی کرد. کپسول جمینی دو سرنشین در خود جای میداد و اولین پرواز سرنشیندار این کپسول نزدیک به 5 ساعت طول کشید.
16 نوامبر 1965 (25 آبان 1344): اولین تلاش برای دستیابی به زهره
ونرا نام مجموعه کاوشگرهایی است که اتحاد جماهیر شوروی به منظور کسب اطلاعات از سیاره زهره توسعه داد. ونرا3 که در 16 نوامبر 1965 به سمت زهره پرتاب شده بود، در اول مارس 1966 اولین جسم ساخته بشر شد که به سیارهای دیگر رسید. در این برنامه، 16 فضاپیمای ونرا چند تجربه جدید را در تاریخ فضا به نام خود ثبت کردند. از جمله اولین تصویر از سطح یک سیاره غیر از زمین برای اولین بار توسط این سری از مأموریت ها بدست آمد.
30 مه 1966 (9 خرداد 1345): پرتاب اولین کاوشگر ماه ایالات متحده آمریکا
ناسا برنامه سرویر را برای کسب اطلاعات از ماه تعریف کرد. این برنامه شامل هفت فضاپیمای رباتی بود که بین سالهای 1966 تا 1968 توانستند روی ماه بنشینند. سرویر در واقع پیش زمینهای برای برنامه آپولو و اصلیترین هدف آن به نمایش درآوردن فرود آرام روی سطح ماه بود که سرویر1 در 2 ژوئن 1966به این هدف رسید. برنامه سرویر علاوه بر هدف اصلی دستاوردهای دیگری نیز به همراه داشت.
23 آوریل 1967 (3 اردیبهشت 1346): اولین پرواز فضاپیمای سایوز
فضاپیمای سایوز موفقترین فضاپیمای سرنشیندار روسیه و از معدود فضاپیماهای سرنشیندار دنیاست. اتحاد جماهیر شوروی این فضاپیما را با هدف رسیدن به ماه طراحی کرد و اولین پرواز سرنشیندار آن در 23 آوریل 1967 انجام شد. این فضاپیما که از دهه 1960 تاکنون به فعالیت خود ادامه داده، برای انتقال فضانوردان به و از ایستگاههای فضایی میر و سالوت مورد استفاده قرار میگرفت و اکنون برای نقل و انتقال فضانوردان به ایستگاه فضایی بینالمللی استفاده میشود.
15 سپتامبر 1968 (24 شهریور 1343): پرتاب اولین فضاپیمایی که به گرد ماه چرخید و بازگشت
زوند5، پنجمین کاوشگر از مجموعه هشت تایی کاوشگرهای بیسرنشین زوند، اولین فضاپیمایی است که به دور ماه چرخید و به زمین بازگشت. این کاوشگر، در 15 سپتامبر 1968 به سمت ماه پرتاب شد، سه روز بعد به نزدیکی ماه رسید و پس از چرخش به دور ماه به سمت زمین روانه شد و رکورد این کار را در تاریخ فضا به نام خود ثبت کرد.
20 ژوئیه 1969 (29 تیر 1348): سفر انسان به ماه
برنامهی آپولو با هدف رسیدن انسان به ماه تعریف شد و موفق شد اولین فرود موفق انسان روی ماه را به نمایش گذارد. اولین فرود موفق سرنشیندار روی ماه، در مأموریت آپولو11 در 20 ژوئیه 1969، اتفاق افتاد. در این مأموریت فضاپیمای آپولو در 16 ژانویه 1969، حامل سه فضانورد با نامهای نیل آرمسترانگ، ادوین (باز) آلدرین و مایکل کالینز، با پرتابگر ساترن5، به سوی ماه پرتاب شد. فضاپیما پس از 4 روز در مدار ماه قرار گرفت. آلدرین و آرمسترانگ سوار ماهنشین ایگل شدند و کالینز در فضاپیمای گردان به دور ماه باقی ماند. در 20 ژوئیه 1969 در ساعت 4 و 18 دقیقه بعد از ظهر، ماهنشین بر خاک ماه نشست و پس از چند ساعت، ابتدا آرمسترانگ و پس از آن آلدرین از ماهنشین پیاده شدند و قدم بر سطح این کره نهادند. بین سالهای 1969 تا 1972 برنامه آپولو در هفت نوبت انجام گرفت که به جز مورد آپولو 13 در بقیه موارد در هر نوبت 2 فضانورد روی ماه پیاده شدند. به این ترتیب در مجموع 12 انسان بر جرم سماوی غیر از زمین گام نهادند.
19 آوریل 1971 (30 فروردین 1350): پرتاب اولین ایستگاه فضایی دنیا
اولین ایستگاه فضایی دنیا، متعلق به اتحاد جماهیر شوروی سابق، سالوت1 نام داشت. برنامه سالوت متشکل از شش ایستگاه تحقیقاتی علمی و سه ایستگاه نظامی، در بازه زمانی 11 سالهای، از 1971 تا 1982، پرتاب شدند. تجربههای به دست آمده از این ایستگاههای فضایی که تنها از یک مدول تشکیل شده بودند، راه را برای ساخت و برقراری ایستگاههای فضایی بزرگتر و پیچیدهتری مانند میر و ایستگاه فضایی بینالمللی هموار کرد.
2 مارس 1972 (11 اسفند 1350): پرتاب پرسرعتترین کاوشگر بین سیارهای
ناسا, برنامه پایونیر را بهمنظور کاوشهای بین سیارهای تعریف کرد. در 2 مارس 1972 موشک اطلس، پایونیر10 را با سرعتی نزدیک به 50.000 کیلومتر بر ساعت از مدار زمین خارج و این فضاپیما پرواز به سوی سیاره مشتری را آغاز کرد. به این ترتیب، پایونیر10 سریعترین جسم ساخت بشر تا آن زمان شد که زمین را ترک میکرد؛ به قدری سریع که پس از 11 ساعت از ماه عبور کرد و ظرف 12 هفته با طی مسافت 80 میلیون کیلومتر، مریخ را پشت سر گذاشت. در برنامه پایونیر، پایونیرهای 10 و 11، پس از کاوش سیارات خارجی منظومه شمسی، آن را ترک کردند.
23 ژوئیه 1972 (1 مرداد 1351): پرتاب ماهواره منابع زمینی لندست
توانایی مشاهده زمین از فضای بالای آن با استفاده از ماهوارهها اطلاعات و جزئیات زیادی نسبت به چشمانداز و بینشی که پیش از آن نسبت به زمین وجود داشت، فراهم آورد؛ بطوریکه دستیابی به این اطلاعات، از روشهای دیگر غیرممکن بود. ناسا اولین مرکز فضایی است که در ژوئیه 1973 با پرتاب ماهواره لندست به این مهم دست یافت.
14 مه 1973 (24 اردیبهشت 1352): آغاز به کار اولین ایستگاه فضایی ایالات متحده آمریکا
ایستگاه فضایی اسکایلب اولین ایستگاه فضایی ایالات متحده است که به هدف مطالعات زیستی، مطالعات خورشیدی، مشاهدات زمینی و بررسی رفتار مواد مختلف در فضا در ارتفاع متوسط 430 کیلومتری زمین قرار داده شد. اسکایلب1، در 14 می 1973 پرتاب شد، تا سال 1974 فضانوردان طی سه مأموریت از آن دیدن کردند و در 11 ژوئیه 1979 طی عملیاتی انتحاری در جو سوخت.
دسامبر 1973 (آذر 1352): تاسیس سازمان فضایی اروپا
سازمان فضایی اروپا یا ایسا در سال 1975 از تلفیق دو سازمان فضایی پیشین این قاره، یعنی اسرو و الدو شکل گرفت. همکاری کشورهای اروپایی در تحقیقات فضایی و توسعه فناوری فضایی و کاربردهای آن، هدف تاسیس این سازمان بوده است. ایسا در ابتدا ده عضو سرمایهگذار داشت و در حال حاضر (2007)، 17 عضو دارد که عبارتند از بلژیک، آلمان، دانمارک، فرانسه، انگلیس، ایتالیا، هلند، سوئد، سوئیس، اتریش، نروژ، فنلاند، ایرلند، یونان، پرتغال و لوکزامبورگ و اسپانیا. در سال 1978 کانادا به عنوان عضو همکار، به عضویت این سازمان درآمد.
1 ژوئیه 1975 (10 تیر 1354): ملاقات فضاپیماهای آمریکا و شوروی
اولین مأموریت مشترک فضایی که بین دو قدرت فضایی آن زمان انجام شد، مأموریت ملاقات فضانوردان روسی و امریکایی در فضا بود. در این مأموریت که در فاصله 220 کیلومتری زمین انجام گرفت فضاپیمای آپولو 18 ایالات متحده با فضاپیمای سایوز 19 شوروی به یکدیگر متصل شدند و سرنشینان دو فضاپیما - فضانوردان روسی در کپسول سایوز و فضانوردان امریکایی در کپسول جمینی- با یکدیگر دست دادند. در این ملاقات فضانوردان روسی به زبان انگلیسی و فضانوردان امریکایی به زبان روسی سخن میگفتند.
20 اوت 1975 (29 مرداد 1354): پرتاب دومین کاوشگر سیاره سرخ
ناسا فضاپیماهای وایکینگ1 و وایکینگ2، را برای رسیدن به سیاره سرخ ساخت. هر یک از دو کاوشگر از دو بخش اصلی تشکیل شده بود؛ مدارگردی که در مدار به دور مریخ بچرخد و از آن عکس بگیرد و سطحنشینی که روی سطح سیاره فرود آید و در آن به کند و کاو بپردازد. وایکینگ1 در 20 اوت 1975 و وایکینگ2 در 9 سپتامبر همان سال، پرتاب شدند و مسافت 56.325.500 کیلومتری زمین تا مریخ را طی کردند و سرانجام در سال 1976 موفق به فرود در سطح مریخ شدند. این موفقیت به اندازه موفقیت آمریکاییها در تسخیر ماه اهمیت داشت.
5 سپتامبر 1977 (14 شهریور 1356): پرتاب کاوشگر مشتری و زحل
برنامه وویجر شامل یک جفت کاوشگر بیسرنشین علمی بود که ناسا هر دو فضاپیما را در سال 1977 پرتاب کرد. گرچه دو کاوشگر برای تحقیق در خصوص زحل و مشتری طراحی شده بودند، قادر بودند مأموریت خود را به خارج از منظومه شمسی نیز ادامه دهند، بنابراین پس از اتمام ماموریت خود در منظومه شمسی سفر خود را به خارج از مرزهای آن ادامه دادند.
اکتبر 1978 (مهر 1357): پرتاب اولین ماهواره جیپیاس
برنامه جیپیاس در سال 1978 با پرتاب چهار ماهواره نخست این برنامه آغاز و در آوریل 1995، توان عملیاتی آن کامل شد. با استفاده از اطلاعات ارسالی از این ماهوارهها میتوان موقعیت دقیق مکانی-زمانی اهداف زمینی را به دست آورد. از سپتامبر 2007 به بعد، سامانه جیپیاس، 31 ماهواره دارد که کل سطح کره زمین را بهطور همزمان پوشش میدهند.
18 ژوئیه 1980 (27 تیر 1359): اولین پرتاب موفقیتآمیز هند
کشور هندوستان، اولین پرتاب موفق خود را در 18 ژوئیه 1980 با پرتابکننده چهارمرحلهای اسالوی-3 که به دست مهندسان این کشور ساخته شده بود، تجربه کرد. این پرتابگر 22 متری با 1700 کیلوگرم وزن، قادر بود محمولهای به وزن 40 کیلوگرم را در ارتفاع 400 کیلومتری قرار دهد. اسالوی مبنای توسعه پرتابگر پیشرفتهتر بعدی، آاسالوی شد.
12 آوریل 1981 (23 فروردین 1360): پرواز اولین فضاپیمای قابل استفاده مجدد جهان
شاتل فضایی اولین وسیله نقلیه فضایی است که با هدف قابلیت استفاده مجدد و در نهایت کاهش هزینههای پرتاب ساخته شد و اولین پرواز آن در 12 آوریل 1981 انجام گرفت. این فضاپیما تاکنون (سپتامبر 2007) 119 پرتاب داشته که 117 مورد از آنها موفق بوده است. در مجموع شش شاتل ساخته شده است که برای هر کدام نام ویژهای انتخاب شد: انترپرایز (که تنها جنبه آزمایشی داشت و برای پرواز فضایی مناسب نبود)، کلمبیا (که اولین پرواز موفق ناوگان را در آوریل 1982 به نمایش گذاشت)، چلنجر، دیسکاوری، آتلانتیس و اندیور (به عنوان جایگزینی برای چلنجر پس از انفجار آن). حادثه چلنجر در 28 ژانویه 1986 و حادثه کلمبیا در اول فوریه 2003، دو فضاپیما را از ناوگان شاتلهای فضایی ایالات متحده خارج کرد.
28 نوامبر 1983 (7 آذر 1362): اولین آزمایشگاه واقعی در فضا
آزمایشگاه فضایی اسپیسلب، آزمایشگاهی درون شاتل فضایی بود و زمانی که شاتل در مدار شناور میشد، امکان انجام آزمایشهایی را در شرایط بیوزنی برای دانشمندان فراهم میکرد. از سال 1983 تا 2001، 27 اسپیسلب در فضا برقرار شد. طی این مدت دانشمندان از ملیتهای مختلف تحقیقات زیادی را در خصوص موضوعات مختلف علمی در این آزمایشگاه در شرایط بیوزنی به انجام رساندند.
25 ژوئیه 1984 (26 تیر 1363): نخستین راهپیمایی یک زن در فضا
سوتلانا یوگنیونا ساویتسکایا اولین زنی است که در فضا راهپیمایی کرد. وی با فضاپیمای سایوز_تی12 به ایستگاه فضایی سالوت7 رفت و در 25 ژوئیه 1984 در خارج از ایستگاه راهپیمایی کرد. راهپیمایی فضایی وی، 3 ساعت و 35 دقیقه طول کشید.
7 ژانویه 1985 (17 دی 1363): پرتاب نخستین کاوشگری که با دنبالهدار هالی ملاقات کرد
سکیجیک اولین فضاپیمای بینسیارهای ژاپن است که این کشور آن را برای ملاقات دنبالهدار هالی و آزمایش طرح فرار از جاذبه زمین برای اولین بار بر اساس فناوری ژاپنی، پرتاب کرد. این فضاپیمای بین سیارهای در 11 مارس 1986 از فاصله 99/6 میلیون کیلومتری با دنبالهدار هالی ملاقات کرد.
28 ژانویه 1986 (7 دی 1364): انفجار شاتل چلنجر
استیاس-51-ال، بیست و پنجمین مأموریت فضاپیمای شاتل بود که متأسفانه تنها 73 ثانیه پس از پرتاب منفجر شد و هر هفت سرنشین آن جان باختند. در بین خدمه فضاپیما، معلمی با نام کریستا مک آلیف بود که طبق برنامه قرار بود به عنوان اولین معلم و اولین شهروند عادی (شخصی غیر از فضانوردان و دانشمندان) ایالات متحده به فضا سفر کند. این حادثه غم انگیز در حالی اتفاق افتاد که میلیونها دانشآموز در سراسر دنیا از طریق تلویزیون شاهد آن بودند.
20 فوریه 1986 (12 اسفند 1364): پرتاب ایستگاه فضایی میر
ایستگاه فضایی میر، از موفقترین برنامههای فضایی جهان است. این ایستگاه، از 6 مدول اصلی تشکیل شده بود که اولین آن با نام کور (هسته) در 20 فوریه 1986 پرتاب شد. سایر مدولها به طور جداگانه در یک بازه زمانی 10 ساله، بین سالهای 1986 و 1996، پرتاب و به هسته اصلی ایستگاه متصل شدند. میر مجهز به دستگاهها و تجهیزاتی بهمنظور تحقیقات در زمینههایی از قبیل زیستفناوری، اثرات اشعه ایکس، عکسبرداری و نیز دارای تجهیزات رفاهی مثل آشپزخانه، باشگاه ورزشی بود. این ایستگاه در مدار 300 تا 400 کیلومتری زمین و با زاویه میل 6/51 درجه نسبت به خط استوا قرار داشت. این ایستگاه برای مدت 5 سال طراحی شده بود، اما 15 سال عمر کرد و طی این مدت، 86.000 بار گرد زمین چرخید. 13 سال از عمر مداری این ایستگاه، با حضور و اقامت فضانوردان و پژوهشگران سپری شد. میر سرانجام در 23 مارس 2001، پس از 15 سال فعالیت مستمر، ارزشمند و تاریخی، به دلیل هزینه تعمیر و نگهداری بسیار زیاد آن (نزدیک به 150 میلیون دلار در سال) از طریق مسیر کنترل شده وارد اتمسفر زمین شد و از بین رفت.
15 نوامبر 1988 (24 آبان 1367): نخستین پرواز فضاپیمای قابل استفاده مجدد شوروی
یکی از فضاپیماهایی که با هدف ارائه خدمات به ایستگاه فضایی میر و نمایش فناوری قابلیت استفاده مجدد طراحی شد، بوران نام دارد که بسیار شبیه به سیستم شاتلهای فضایی آمریکا بود. در 15 نوامبر 1988 اولین پرواز موفق بیسرنشین و خودکار بوران انجام شد که آخرین پرواز آن نیز بود. این برنامه در سال 1993 به دلایل اقتصادی لغو شد.
4 می 1989 (14 اردیبهشت 1368): پرتاب فضاپیمای ماژلان
شاتل فضایی آتلانتیس در 4 می 1989، فضاپیمای ماژلان را در فضای بیانتها رها کرد تا سفر خود را به سوی سیاره زهره آغاز کند. این، اولین مأموریت بینسیارهای بود که پرتاب آن با شاتل فضایی صورت میگرفت. ماژلان، در 10 اوت 1990 وارد مدار زهره شد و در طول مأموریت خود، حین گشتن گرد زهره، از 98 درصد سطح آن نقشهبرداری کرد.
18 اکتبر 1989 (26 مهر 1368): پرتاب فضاپیمای گالیله
ناسا مأموریت فضاپیمای گالیله را به منظور مطالعه در خصوص سیاره مشتری و اقمارش تعریف کرد. این فضاپیمای بیسرنشین در 18 اکتبر 1989 با شاتل فضایی آتلانتیس پرتاب شد. گالیله اولین فضاپیمایی است که از نزدیک یک خرده سیارک گذر کرد و اولین قمر آن را نیز کشف کرد. این فضاپیما، شامل مدارگرد و کاوشگر، اولین فضاپیمایی بود که گرد مشتری چرخید و اولین کاوشگر را به اتمسفر این سیاره فرستاد.
24 آوریل 1990 (4 اردیبهشت 1369): پرتاب تلسکوپ فضایی هابل
تلسکوپ فضایی هابل، از پرآوازه ترین فضاپیماها و پرکاربردترین ابزار ستاره شناسی دنیا، به طور مشترک توسط سازمان فضایی آمریکا (ناسا) و سازمان فضایی اروپا (ایسا) ساخته شد. آینه اصلی هابل 4/2 متر قطر دارد که پرداخت آن دو سال به طول انجامید. تصاویر تهیه شده با این تلسکوپ دارای وضوحی به مراتب بیشتر از تصاویر تلسکوپهای زمینی هستند که به دلیل موقعیت هابل، یعنی قرارگیری در 590 کیلومتری زمین، در جاییست که اتمسفر زمین بسیار رقیق است. هابل از زمان پرتابش در سال 1990، نقشی محوری و انکارناپذیر در پیشرفت علوم ستارهشناسی و شناخت عالم هستی داشته است.
5 آوریل 1990 (16 فروردین 1369): اولین پرتاب پگاسوس
سامانه پرتاب پگاسوس برای پرتاب ماهوارههای کوچک طراحی شد و مشخصه بارز آن جدایش از زیر بال هواپیما است. پگاسوس، پس از رها شدن از هواپیما، شروع به اوج گرفتن میکند و میتواند محمولههایی با وزن حداکثر 450 کیلوگرم را در مدارهای پایینی زمین و محمولهای با وزن 100 کیلوگرم را در مدار انتقالی زمین قرار دهد. این راکت پرتاب کننده تا آوریل 2007، 38 پرتاب انجام داده که 35 مورد از آنها موفق بوده است.
5 آوریل 1991 (16 فروردین 1370): قرار گرفتن رصدگر پرتو گامای کامپتون در مدار
رصدگر پرتو گامای کامپتون دومین رصدگر بزرگ فضایی ناسا بود که در آوریل 1991 با شاتل فضایی آتلانتیس در مدار قرار گرفت. این تلسکوپ فضایی جدید ناسا، برای اولین بار به صورت یکپارچه آسمان را نقشهبرداری کرد. کامپتون، این نقشهبرداری را با به کارگیری پرتوهای ایکس و گاما به انجام رساند.
7 نوامبر 1996 (16 آبان 1375): پرتاب نقشه بردار سراسری مریخ
ایالات متحده امریکا، مارس گلوبال سرویر یا نقشه بردار سراسری مریخ را در نوامبر 1996 به سمت سیاره سرخ پرتاب کرد تا به غیبت 20 سالهاش در این سیاره پایان دهد. در دسامبر 2006، ناسا عکسهایی از این کاوشگر دریافت کرد که نشان میداد که هنوز آب میتواند در سطح مریخ جریان داشته باشد. این فضاپیما، ده سال در این سیاره فعال بود.
4 دسامبر 1996 (13 آذر 1375): پرتاب رهیاب مریخ
مارس پتفایندر یا رهیاب مریخ دومین مأموریت در برنامه دیسکاوری ناسا (برنامهای با شعار "سریعتر، بهتر، ارزانتر") بود که تنها در عرض 3 سال و با هزینة 265 میلیون دلار به بهرهبرداری رسید. رهیاب مریخ در چهارم دسامبر 1996 به سمت سیاره سرخ پرتاب شد و هفت ماه بعد روی این سیاره فرود آمد و در طول مدت مأموریت خود در سطح سیاره سرخ، حجم عظیم و بیسابقهای از اطلاعات را به زمین مخابره و بیش از مدت پیشبینی شده عمر کرد. فناوریهای پیشرفتهای در مأموریت رهیاب مریخ به نمایش درآمد، مانند فرود با کیسه هوا و اجتناب از موانع (سطح سیاره) به صورت خودکار.
15 اکتبر 1997 (23 مهر 1376): پرتاب کاسینی، مسافر منظومه شمسی
فضاپیمای بینظیر کاسینی، 15 اکتبر 1997 به فضا پرتاب شد تا مأموریت افسانهای خود را در منظومه شمسی آغاز کند. فضاپیمای بین سیارهای کاسینی-هایگنز، شامل مدارگرد و کاوشگر، کار مشترکی بین ناسا، سازمانهای فضایی اروپا و ایتالیا و بزرگترین و پیچیدهترین فضاپیمایی است که تا کنون ساخته شده است و هدف از ساخت آن، مطالعه آثار بادهای خورشیدی بر میدان مغناطیسی سیاره مشتری، مطالعه و بررسی حلقههای زحل، اتمسفر و اقمار این سیاره به خصوص قمر تیتان و اتمسفر و سطح آن، بوده است.
20 نوامبر 1998 (29 آبان 1377): پرتاب ایستگاه فضایی بینالمللی
ایستگاه فضایی بینالمللی بزرگترین سازه ساخت بشر در فضا، پیچیدهترین برنامه علمی بینالمللی، بزرگترین ایستگاه فضایی تا کنون و نمادی از همکاری چندین کشور پیشرفته جهان در یکی از پیچیدهترین زمینههای علم و فناوری است. سازمانهای فضایی ایالات متحده (ناسا)، روسیه (آرکیآ)، ژاپن (جاکسا)، کانادا (سیاسآ) و چند کشور اروپایی (ایسا) در این برنامه شرکت دارند. سازمان فضایی برزیل و سازمان فضایی ایتالیا نیز طی قراردادهای جداگانهای با ناسا در این برنامه درگیر شدهاند. این ایستگاه از مدولهای مختلفی تشکیل شده است که ساخت آن با پرتاب مدول زاریا در 20 نوامبر 1998 آغاز شد. بیشک یکی از بزرگترین کارهای مهندسان هوافضا، سوار کردن ایستگاه فضایی بینالمللی در فضا بوده است که تاکنون طی دهها ماموریت فضایی بخش زیادی از آن انجام شده است. آیاساس، پس از تکمیل نهایی، چهار برابر ایستگاه فضایی میر خواهد بود. مطابق برنامهریزیها قرار است این ایستگاه تا سال 2010 تکمیل شود و تا 2016 در مدار عملیاتی باقی بماند. آیاساس، در فاصله متوسط 330 کیلومتری زمین قرار گرفته و با چشم غیر مسلح میتوان آن را دید.
7 فوریه 1999 (18 بهمن 1377): پرتاب اولین کاوشگر نمونهبردار از دنبالهدار
استارداست اولین مأموریت فضایی ایالات متحده است که به تنهایی به کاوش در خصوص یک دنبالهدار اختصاص یافت و همچنین اولین کاوشگری است که برای آوردن مواد فرازمینی (و فراتر از مدار ماه) طراحی شد. این فضاپیما پس از طی نزدیک به 5 میلیارد کیلومتر در فضا و نمونهبرداری از گیسوی
23 ژوئیه 1999 (1 مرداد 1378): پرتاب چاندرا، رصدگر پرتوی ایکس
رصدگر پرتوی ایکس ناسا، چاندرا، که در ژوئیة 1999 با شاتل فضایی کلمبیا در مدار زمین قرار گرفت، پیچیدهترین رصدگر پرتوی ایکس ساخته شده تاکنون است. چاندرا برای رصد پرتوی ایکس ساطع شده از مناطق پر انرژی جهان، مانند بقایای ستارگان منفجر شده طراحی شد. چاندرا، سومین رصدگر بزرگ ناسا در بین چهار رصدگر آن (تلسکوپ فضایی هابل، رصدگر پرتو گامای کامپتون و آخرین آن، تلسکوپ فضایی اسپیتزر) است.
28 آوریل 2001 (8 اردیبهشت 1380): پرواز اولین گردشگر فضا
دنیس تیتو در آوریل 2001، درست چهل سال پس از اولین پرواز گاگارین، با هزینه شخصی خود (به میزان 20 میلیون دلار) و به عنوان گردشگر به فضا سفر کرد و به این ترتیب نام خود را به عنوان اولین فضاگرد در تاریخ فضا ثبت کرد. وی تاجری اهل لوسآنجلس ایالات متحده است و در 59 سالگی به این آرزوی دیرین خود رسید. پس از تیتو تا به امروز (2007) چهار گردشگر دیگر از ایستگاه فضایی بینالمللی دیدن کردهاند.
1 فوریه 2003 (12 بهمن 1381): انفجار شاتل فضایی کلمبیا
شاتل فضایی کلمبیا، در 1 فوریه 2003، در مرحله بازگشت به جو، کمی پیش از آنکه بیست و هشتمین مأموریت خود را به پایان رساند بر فراز تگزاس منفجر شد و هر هفت سرنشین آن جان باختند. این حادثه، پس از حادثة شاتل فضایی چلنجر در سال 1986، بدترین حادثة فضایی ایالات متحده محسوب میشود و پیش از آن ناسا هیچ یک از فضاپیماهای خود (اعم از سرنشیندار یا بیسرنشین) را در مرحلة بازگشت به زمین از دست نداده بود.
ژوئن و ژوئیه 2003 (خرداد و تیر 1382): پرتاب کاوشگرهای جدید مریخ
ناسا دو کاوشگر با نامهای اسپریت (روح) و آپورچونیتی (فرصت) را در 10 ژوئن و 7 ژوئیه 2003 به سمت مریخ پرتاب کرد. هدف از پرتاب این دو کاوشگر در درجه اول تحقیق درباره آب و تاریخچه و چگونگی به وجود آمدن آن در این سیاره بوده است. این دو کاوشگر در 4 و 25 ژانویه 2004 در دو سمت متفاوت، بر سطح سیاره سرخ فرود آمدند تا مأموریت نود روزه خود را آغاز کنند. هر دو کاوشگر بسیار بیشتر از مدت زمان تعریف شده در مأموریتشان عمر کردند و همچنان نیز به کند و کاو در سطح مریخ به سر میبرند.
15 اکتبر 2003 (23 مهر 1382): اولین پرواز فضایی سرنشیندار چین
در 15 اکتبر 2003، فضاپیمای چینی شنژو-5 حامل فضانوردی به نام یانگ لیوی با راکت لانگ مارچ پرتاب شد و کمی بعد در مدار زمین قرار گرفت و با انجام این عملیات نام چین را به عنوان سومین کشوری که قادر به فرستادن انسان به فضاست، در تاریخ فضا ثبت کرد. شنژو پس از پرتاب، در ارتفاع حدود 330 کیلومتری، 14 بار به دور زمین گشت.
21 ژوئن 2004 ( 31 خرداد 1383): پرواز اولین فضاپیمای خصوصی جهان با قابلیت حمل مسافر
شـرکت آمریکایی اسکیلـد کامپوزیتــز برای نخستین بار موفق به طراحی و ساخت فضاپیمایی با قابلیت حمل مسافر با نام اسپیسشیپوان (سفینه فضایی یک) شد. این فضاپیما که به طور کامل با سرمایهگذاری خصوصی، به میزان 25 میلیون دلار، ساخته شد و اولین پرواز خود را در ژوئن 2004 به نمایش گذاشت، 4 اکتبر 2004 جایزه مسابقه ایکس پرایز(3) را از آن خود کرد. طبق مقررات بنیاد ایکس پرایز برای دریافت جایزه 10 میلیون دلاری این مسابقه، فضاپیمای شرکت کننده در مسابقه باید سه نفر را تا ارتفاع 100 کیلومتری حمل میکرد و طی دو هفته دو پرواز متوالی به انجام میرساند. این جایزه به پروژههای دولتی تعلق نمیگرفت.
12 اوت 2005 (21 مرداد 1384): پرتاب مدارگرد اکتشافی مریخ
مارس ریکانسنس اوربیتر یا مدارگرد اکتشافی مریخ را ناسا به منظور پژوهش در خصوص مریخ ساخت. این فضاپیما 12 اوت 2005، پرتاب شد و 10 مارس 2006 به مریخ رسید و تحقیقاتش را در خصوص سیاره سرخ از مدار این سیاره آغاز کرد. اطلاعات به دست آمده از این فضاپیما درباره ویژگیهای سطح سیاره و شرایط آب و هوایی آن، راه را برای فضاپیماهای آینده این سیاره که در سطح سیاره و یا در مدار آن به پژوهش بپردازند، هموار خواهد کرد.
19 ژانویه 2006 (29 دی 1384): پرتاب افقهای نو
نیو هورایزنز (افقهای نو) فضاپیمایی است که ناسا برای رسیدن به پلوتو و قمرش طراحی کرد. قرار است اولین فضاپیمایی که از نزدیک پلوتو گذر کند و به مطالعه آن و اقمارش بپردازد، این فضاپیما باشد. این فضاپیما فوریه 2007، از نزدیکی مشتری عبور کرد و طبق برآوردها ژوئیه 2015 به پلوتو خواهد رسید. پس از آن به سمت خارج از مرزهای منظومه شمسی مسافرت خود را ادامه خواهد داد تا (پس از پایونیرهای 10 و 11 و وویجرهای 1 و 2) پنجمین فضاپیمایی شود که مجموعه خورشید و سیارات اطرافش را ترک میکند.
18 سپتامبر 2006 (27 شهریور 1385): پرواز اولین زن گردشگر فضا
انوشه انصاری در 27 شهریور 1385، به همراه دو فضانورد دیگر با فضاپیمای سایوز از ایستگاه بایکونور قزاقستان راهی ایستگاه فضایی بین المللی شد و پس از هشت روز اقامت در ایستگاه فضایی بین المللی راهی زمین شد. با انجام این سفر که با هزینه شخصی وی انجام رفت، نام انوشه به عنوان اولین زن فضاگرد در تاریخ فضا جای گرفت. وی متولد 1345 در مشهد است که در نوجوانی به همراه خانوادهاش به ایالات متحده مهاجرت میکند.
27 سپتامبر 2007 (5 مهر 1386): پرتاب کاوشگر کمربند خرده سیارکها
دان، کاوشگری رباتی است که ناسا آن را با هدف رسیدن به دو جسم بزرگ کمربند خرده سیارکها، یعنی خرده سیارک وستا و سیاره کوتوله سیرس تعریف کرد. دان، مطابق برنامهریزیها قرار است پس از گذر از نزدیک مریخ، بین سالهای 2012 و 2013 به وستا و در 2014 و 2015 به سیرس بپردازد. دان با انجام این مأموریت، از جمله فضاپیماهایی خواهد بود که به دور دو جرم آسمانی، غیر از زمین و ماه، میچرخد.